H. Bader ASLAN
Geçen haftanın iktisat gündemini büyük oranda yılın ikinci yarısında taban fiyatın ne olacağı belirledi ve Cuma günü Sayın Cumhurbaşkanı, yüzde 30 artırım ile net taban fiyatın 5500 TL olarak belirlendiğini duyurdu.
Asgari fiyatın ne olduğu ve ne kadar artırım yapılacağı, enfl asyon ve hayat pahalılığı nedeniyle her zamankinden değerli bir hale geldi lakin mevzunun tek boyutu bu değil. Gelin minimum fiyatın neden değerli olduğunu beş başlık altında özetleyelim…
1-ENFLASYON VE HAYAT PAHALILIĞI
Asgari fiyat tespiti Türkiye için yalnızca bu yıl değil, her yıl kıymetli bir süreç. Ancak bu yılı evvelkilerden kıymetli kılan özel bir durum var. Çok değil, geçen Kasım ayında yüzde 21 olan enfl asyon, yalnızca altı ay içinde yüzde 73,5’e yükseldi. Bu sabah Haziran verisi açıklandığında daha yüksek bir oran göreceğiz. Besin ve güç başta olmak üzere pek çok eserin fiyatı moral bozucu derecede yükseldi. Besin enfl asyonu, manşet enfl asyonun çok daha üzerinde. Yani minimum fiyat ile geçinenler ve düşük gelirliler, enfl asyonu öbür gelir kümelerinden daha sert hissediyor.
Bu grafik 2020 başından bu yana yaşanan enfl asyonu ve taban fiyat seviyesini gösteriyor. Her ikisinin de 2020 başında 1 olduğunu varsayalım. 2020 boyunca fiyat sabitken enfl asyon yükselmeye devam ediyor ve minimum ücretliler bir refah kaybı yaşıyor (1 ile işaretli kısım). 2021 başında yapılan artırımla bu refah kaybı gideriliyor hatta yapılan artırımın getirdiği ek refah üç ay boyunca enfl asyonun üzerinde kalıyor. Lakin 2021’in son periyodunda birden enfl asyon hızlanıyor ve 2 ile işaretli kısımda gördüğünüz ölçüde refah kaybı yaşanıyor. 2022 başında yapılan artırım ile bu kayıp karşılansa da iki ay içinde tesiri ortadan kalkıyor. Bu yılın birinci yarısında fiyatlar süratle yükselmeye devam ettiği için yıl ortasında geçen haftaki artırım yapılıyor.
2-ASGARİ FİYATIN YAYGINLIĞI
Asgari fiyatın Türkiye için değerli olmasının ikinci nedeni, minimum fiyat ve buna yakın fiyat alanların sayısının yüksek olması. Taban fiyat çalışan nüfusumuzun küçük bir kısmı tarafından kazanılan bir fiyat olsa, bu kadar değerli olmayabilirdi. Fakat farklı göstergeler çalışan nüfusun çok değerli bir kısmının emeğinin karşılığı olarak taban fiyat aldığına işaret ediyor. Türkiye’de çalışan sayısı 30 milyon 371 bin. Bunların yarıya yakın bir kısmının minimum fiyat, minimum fiyatın bir ölçü altı ya da bir ölçü üstünde fiyat karı olduğu iddia ediliyor.
3-ÜLKEDEKİ FİYAT YAPISI
Türkiye’de fiyatlı çalışanlar hakkında yapılabilecek bir tespit ise şu: Minimum fiyat ve başka fiyatlar ortasında yaygın kopukluk yok. TÜİK’in Kar Yapısı Araştırması’na nazaran taban ücretliler, ülke genelinde fiyatlı çalışanların yaklaşık yarısı kadar gelir elde ediyor.
Ortanca fiyat düzeyimiz de bunu teyit ediyor. Ortanca fiyat, ülkedeki tüm fiyatlar düşükten yükseğe gerçek sıralandığında tam ortada kalan fiyat düzeyini gösterir ve ülkedeki minimum fiyatın öbür fiyatlardan ne kadar farklılaştığını anlamamıza fayda. Oranın yüksek olması taban fiyatın, öbür fiyatlara yakın bir seviyede olduğu, düşüklüğü ise uzak olduğu üzere yorumlanır. Türkiye’de minimum fiyatın ortanca fiyata oranı son derece yüksek. OECD’nin 2020 datalarına nazaran yüzde 69 ile Kolombiya, Şili ve Kosta Rika’dan sonra dördüncü sırada geliyoruz. Son yıllarda oran daima bu civarda dalgalanıyor. Yani Türkiye’de minimum fiyat, genel olarak başka fiyatlara çok yakın.
4-ASGARİ FİYAT ARTIŞININ BİR REFERANS OLMASI
Dördüncüsü, minimum fiyata yapılacak artış oranı, yalnızca minimum fiyatı ve taban ücretlileri etkilemiyor. Pek çok işletmedeki taban ücretliler dışında çalışanların fiyat artışları da buna nazaran belirleniyor. Ayrıyeten, kimi meslek kümelerinin fiyat tarifeleri de minimum fiyat artışı ile paralellik gösteriyor. Bunun yanında, işsizlik ödenekleri ve toplumsal güvenlik primlerinin alt ve üst hudutları da minimum fiyata nazaran değişiyor. Yani minimum fiyatın ne olacağı, yalnızca minimum ücretlilerin değil, öteki çalışanların, patronun, sigorta şirketlerinin, mesken sahiplerinin, vb. de sorunu.
5-VERGİ GELİRLERİ
Türkiye’de toplam vergi gelirlerinin aşağı üst 4’te birini gelir vergisi oluşturuyor. Bunun da çok büyük kısmı ücretlilerin yararlarından alınan gelir vergisi oluşturuyor. Ücretlilerin yarıya yakınının taban fiyatlı olduğu mevcut durumda, minimum fiyat artışı birebir vakitte devletin vergi gelirlerinin de artması manasına geliyor.
