Merve YİĞİTCAN – Yener KARADENİZ
● Hem dünya hem de Türkiye’de açıklanan Temmuz ayı PMI dataları, global bir sakinliğin ayak sesleri olarak değerlendirildi. Birçok bölümde başlayan daralmanın önümüzdeki periyotta derinleşmesini bekleniyor.
● Gelişmelerin iç piyasada, finansmana erişim sıkıntısının da tesiriyle yatırım, üretim ve istihdamı negatif etkileyeceğini lisana getiren dal temsilcileri, bilhassa ana pazar olan AB’de kaçınılmaz olan resesyonun ihracatta da düşüşe yol açacağını vurguluyor.
Tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de son açıklanan ekonomik bilgiler önümüzdeki periyot global bir resesyonun kaçınılmaz olduğunu işaret ediyor. Bu bilgilerden biri de İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan Türkiye İmalat Satın Alma Endeksi (PMI)… Yeni siparişler, istihdam, satın alma stokları ve fabrika çıkışları üzere bir dizi göstergenin bileşimi olarak hesaplanan endeks kıymeti, son beş aydır daralmayı işaret eden 50 pahasının altında seyrediyor. Üstelik Temmuz’da 46,6’ya gerileyen endeks Mayıs 2020’den bu yana da en bariz yavaşlama olarak dikkat çekiyor. 10 dalın yer aldığı endeks, global ekonomik şartlarda gözlenen bariz zayıflama ve baskının Türk sanayi bölümünde faaliyet gösteren firmalar açısından üçüncü çeyreğin güçlü geçeceğinin işareti olarak bedellendiriliyor. Emsal gerilemeler tüm dünyada da sürüyor. Global İmalat Satınalma Yöneticileri Endeksi 1,1 puan azalarak 51,1’e geriledi ve son iki yılın en düşük bedelini aldı. Böylelikle üçüncü çeyreğe zayıf bir başlangıç yapan global imalat kesiminde üretim ve istihdam durağanlaşırken başta ihracat olmak üzere yeni siparişlerde düşüş yaşandı. Gerileme Türkiye’nin ana ihracat pazarı olan AB’de de yaşanıyor. Euro Bölgesi’nde kelam konusu endeks 49,8’e gerilerken neredeyse AB üyesi tüm ülkelerde de yeniden PMI endeksi 50 pahasının altında gerçekleşti. Kesim temsilcileri, bilhassa ana pazar olan AB’de önümüzdeki devir gerçekleşmesi kaçınılmaz olan resesyonun Türkiye’de yatırım, üretim ve istihdamı negatif etkileyeceğini vurguladı. İç piyasada da enflasyonist baskı ve düşen alım gücünün negatif tesirinin fiyatlarda aşağı taraflı baskıyı artıracağını lisana getiren iş insanları, bilhassa ana Pazar olan AB’de yaşanacak sakinliğin, kimi dalda ihracatta da yıl başında açıklanan maksatların gerisinde kalınacağını belirtiyor.
TECDELİOĞLU: YENİ YATIRIM İŞTAHI YOK
Son ekonomik datalara nazaran ana metal sanayi firmalarının girdi maliyetleri ve kesin eser fiyatları sert bir halde artmaya devam etti. Yeni siparişler keskin bir biçimde yavaşlarken, bu yavaşlama salgınının birinci dalgasından bu yana en bariz seviyede gerçekleşti. Buna bağlı olarak, firmalar üretim ve satın alma faaliyetlerini azalttı. İstanbul Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği (İDDMİB) İdare Konseyi Lideri Çetin Tecdelioğlu, içeride hala siparişlerin olduğunu, teslimatlarla ilgili de bir değişim görmediklerini fakat taleplerde gelen maillerde, sorularda, isteklerde önemli bir azalma yaşandığını aktardı. Tecdelioğlu, “Tüketici finansmana erişimde önemli zorluklar çekiyor. Çok yüksek faizler var. İnsanların borçlanma iştahı olmadığı sürece tüketim trendi de buna paralel olarak bu istikamette ilerliyor” dedi. Yatırım ortamı konusunda ise Tecdelioğu, şu sözleri kullandı: “Şu an başlamış olan yatırımlar devam ediyor lakin yeni yatırım ve kapasite artışlarına yönelik bir iştah da yok. Maalesef çok yüksek seyreden maliyet ve faizler iştahı azaltıyor. Yatırım olmazsa ekstra istihdam olmaz. Şu anda bir geriye gidiş beklemiyoruz lakin ek bir artış için beklentilerimiz düşük. İhracatta da düşüşleri görebiliriz lakin Rusya-Ukrayna Savaşı, Tayvan-Çin ortasındaki oluşabilecek krizlerden doğabilecek fırsatlar, tedarik zincirlerinin kırılmasından kaynaklı fırsatlar ülkemizi dünyanın B planı haline getiriyor.”
Yıl sonu için 20 milyar dolarlık ihracat gayesi bulunan dal, Ocak-Temmuz ortasında 8,8 milyar dolarlık ihracata imza attı. Kelam konusu sayı bir evvelki yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 33 artışı söz ediyor. Öte yandan ana metal sanayiinde temmuz ayında kapasite kullanım oranı da 4 aylık yükselişin akabinde yüzde 82,1’den yüzde 80,6’ya geriledi.
ÖKSÜZ: DOKUMACILIKTA ATIL KAPASİTE BÜYÜYOR
PMI datalarına nazaran en bariz düşüşün yaşandığı dallardan biri de dokumacılık dalı oldu. Yıla 15 milyar dolar ihracat gayesi ile başlayan üstelik salgın devrinde ise toplam kapasitenin yüzde 20’si kadar yeni yatırıma imza atan kesimde Temmuz ayında yeni siparişler kesin bir halde yavaşladı. Bu daralma salgının birinci devri hariç Ocak 2016’dan beri en besbelli yavaşlama olarak öne çıktı. Yeni ihracat siparişlerinde de misal biçimde ivme kaybı yaşandı. İstanbul Dokumacılık ve Hammaddeleri İhracatçıları Birliği (İTHİB) Lideri Ahmet Öksüz, piyasada daralma yaşadıklarını belirterek şu anda kapasiteleri de tam dolduramadıklarını belirtti. Öksüz, “Sektör bu yıla çok yeni yatırımlar ile girdi. geçen sene bu sene önemli yatırımlar yapıldı. Bu yatırımların karşılığını bulamıyoruz. Birçoğu atıl, iplik tesislerinde yüzde 50’lere varan atıl kapasite kelam konusu. Yeni yatırım ve istihdam da beklemiyoruz bu durumda. İhracat maksadında ise şimdi bir revize yapmak istemiyoruz. 3. çeyrekten umutluyuz” tabirlerini kullandı.
Mayıs ayı prestiji ile 19 bin 923 firmanın faaliyet gösterdiği dokumacılık bölümünde 504 bin çalışan istihdam ediliyor. Geçen yılı 12,9 milyar dolar ile bitiren ve bu yıla ise 15 milyar dolar gaye ile başlayan kesim, yılın birinci yarısında 6,8 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. Kesimin kapasite kullanım oranı da temmuzda yüzde 77,6’dan 76,6’ya düştü.
UYGUNER: YATIRIM VE İSTİHDAMDA NE ARTIŞ NE DE DÜŞÜŞ BEKLİYORUZ
Geçen yıl ihracatını yüzde 29,6 artırarak 1,73 milyar dolara yükselten, bu yıl ise 2 milyar doların üzerine çıkmayı hedefleyen deri dalı, temmuz ayı prestiji ile 1,1 milyar dolar ihracat gerçekleştirdi. Dalda hem ihracat hem de kapasite kullanım oranları şu an için artış trendinde. Fakat kesim yeni yatırım ve istihdam konusunda iştahsız. Türkiye Deri Sanayicileri Derneği Lideri Burak Uyguner, “Ocak temmuzda ihracatımızın yükselme suratında bir azalma var fakat bunun sebebini bayram tatiline bağlıyoruz. Salgın devri koşular prestiji ile dramatik bir düşüş beklemiyoruz. Bizim tek zahmetimiz kapasitelerimiz yetmiyor. AB’de önemli bir sorun birinci ihracat pazarımız olduğu için kesinlikle negatif tesiri olacak. Yatırım ve istihdamda ise artış olmasa dahi düşüş de beklemiyoruz” dedi.
PELİSTER: DAHA AZ ETKİLENECEĞİMİZİ UMUT EDİYORUZ
Türkiye ihracatının lokomotif dallarından kimya da vites küçülten bölümler ortasında. İSO PMI bilgilerine nazaran temmuzda kimyasal, plastik ve kauçuk eserleri dalında girdi maliyetleri son 13 ayın, kesin eser fiyatları ise son 11 ayın en düşük oranında artarken, tedarik zincirlerindeki aksamaların belirginleştiği ve teslimat müddetlerinde mart ayından bu yana en yüksek oranlı artışın kaydedildiği gözlemlendi. Dalda yeni siparişlerin üçüncü çeyrek başında keskin bir azalma kaydettiği dikkat çekerken, emsal halde üretimde de gerileme yaşandı ve düşüş Nisan 2021’den beri en yüksek süratte gerçekleşti. Kesime ait değerlendirmelerde bulunan İstanbul Kimyevi Hususlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) İdare Konseyi Lideri Adil Pelister, son iki aylık dal PMI endeksinin manşet göstergenin altında kaldığını söylerken, önümüzdeki devir dünyada sakinlik beklentisi olduğunu ve stagflasyon beklentilerinin ortaya çıktığını hatırlattı. Stagflasyon yahut resesyonun yaşanması halinde ihracatı da olumsuz istikamette etkileyebileceğini kaydeden Pelister, bununla birlikte pandemi sonrası tedarik zincirinin bozulmasından ötürü Türkiye’nin öne çıkan lojistik avantajı ve eser kalitesi ile mümkün resesyondan daha az etkilenmesini umduklarına işaret etti. Pelister, “Sektörde global gelişmelere bağlı olarak tahminen bir yavaşlama olabilir. Lakin kesimin kapasite artırma gayretleri ve halihazırda devam eden yatırımların faaliyete geçmeye başlamasıyla istihdamın artacağını, yeniden lojistik ve kalite avantajı sunan ülke ihracatımızın ve kesim ihracatımızın da artmaya devam edeceğini öngörüyoruz” sözlerini kullandı.
EROĞLU: YATIRIM YAPILAMAMASI İSTİHDAMI ETKİLER
Sektörün bir öteki temsilcisi TOBB Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sanayi Meclisi Lideri Yavuz Eroğlu da Türkiye’nin çok yüksek ihtimalle yaşanacak resesyondan olumsuz etkileneceğini, fakat lojistik avantajı ve rekabetçi fiyat avantajı ile daha az etkilenme ihtimali olduğunu yineledi. Buna rağmen yatırım ve istihdamda tablonun çok da parlak olmadığına dikkat çeken Eroğlu, “Genel trend gösteriyor ki büyük ihtimalle Türkiye muhtemel resesyondan olumsuz etkilenecek, kendi kırılganlıklarımız vardı, üstüne bir de resesyon gelecek. Yatırım ve istihdama bakarsak, kredi muslukları kısıldı. Bu olumsuzluk yatırımları olumsuz etkiliyor. Yeni yatırım olmaması da istihdamı olumsuz etkileyecek” tabirlerini kullandı.
ÇETİNKAYA: MAKSADIN ÇOK AZ ALTINDA KALABİLİRİZ
PMI bilgilerine nazaran maden üzere metalik olmayan mineral eser imalatçılarında da yeni sipariş ve üretimin keskin formda yavaşladı. Yavaşlama, PMI datalarına mevzu on kesim içinde yavaşlama en bariz seviyede gerçekleşti. Buna bağlı olarak firmalar istihdam seviyelerini ve satın alma faaliyetlerini de azalttı. TİM Maden Dal Heyeti Lideri ve İstanbul Maden İhracatçıları Birliği (İMİB) İdare Heyeti Lideri Rüstem Çetinkaya, madencilik kesimine dikkat çekerek kesim olarak siparişlerde şu an bir azalmanın kelam konusu olmadığını söyledi. Yalnızca blok doğal taş tarafında siparişlerde bir gerilemenin yaşandığını kaydeden Çetinkaya, “Metalik madenlerde ünite fiyatlarda gerileme var. Münasebetiyle metalik madenlerde miktarsal olarak biraz azalma var. Kesim olarak finansmana erişimde zorluk çekiyoruz ve daha adaletli bir sistem olmasını istiyoruz. İhracat tarafında ise, yılsonu için öngördüğümüz sayıların tahminen çok az altında kalabiliriz fakat ulaşacağız üzere duruyor” dedi.
Fayat: Geçen seneyi yakalarsak iyi
PMI bilgilerine nazaran giysi ve deri eserleri dalının üretimi, üst üste güçlü artışların yaşandığı bir periyodun akabinde Ocak’tan bu yana birinci düşüşü kaydetti. Yeni siparişler de yavaşlama gösterirken istihdam seviyesi son dört ayda birinci kere azaldı. Dal, bu yıl bilhassa ihracat gayelerinde değerli oranda gerileme bekliyor. TOBB Hazırgiyim ve Konfeksiyon Bölüm Meclisi Lideri Erdem Fayat, yaklaşık bir aydır lisana getirdiği daralmanın başladığını kaydetti. Fayat, “AB’de daha evvel sinyallerini gördüğümüz, Türkiye’de de gerçekleşeceğini bildiğimiz bir süreç yaşıyoruz. Bilhassa 3. Çeyrekten itibaren daha da net hissedeceğimiz bir resesyona yanlışsız gidiyor ana pazarımız. Bunun üzerine güç krizinin hatta güç kısıntı programlarının bile açıklanıyor olması ana pazardaki talebi törpüleyecektir. Bu da bilhassa bizim dalda haliyle gayelerde değişiklikler yapacaktır. Yüzde 15 artış bekliyoruz dediğimiz gayeler, geçen seneyi yakalarsak güzel dediğimiz bir duruma geldi. Daha berbatı olur mu bunu birkaç ay izlemek lazım. Bunu da bize gelen sipariş suratındaki yavaşlamadan görüyoruz. Birinci 6 ayda yüzde 15’i koruduk ancak son 1 ayda yüzde 10, son bir yılda ise yüzde 9,5’e düştü ihracat artış suratı. Münasebetiyle buradaki maksatta geçen seneyi yakalamak muvaffakiyet olacak güya. Yatırım ve istihdam konusunda ise bilhassa işletme sermayesi gereksiniminin bu kadar arttığı bir ortamda bir hareketlilik beklemiyorum açıkçası” diye konuştu. Geçen sene 20,3 milyar dolar ihracata imza atan dal, bu yıl 23 milyar dolarlık artış hedefliyordu. 41 bin 256 şirket ve 716 bin kişinin istihdam edildiği bölüm, 0cak-temmuz periyodunda de kapasite kullanım oranı da temmuzda 12,4 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi.
Laçin: Daha uygun fiyatlı eserler öne çıkıyor
Elektrikli ve elektronik eserler bölümünde PMI endeksi 45,2’ye gerilerken, yeni siparişlerin temmuzda üst üste iki aydır yavaşladığı ve kelam konusu yavaşlamanın şubattan beri en besbelli seviyede kaydedildiği görüldü. Üretimde de son iki aydır düşüş görülürken hem girdi maliyetleri hem de en son eser fiyatlarında artışların yavaşladığı dikkat çekti. Beyaz eşya dalının tecrübeli isimlerinden Silverline İdare Konseyi Lideri Mustafa Laçin, resesyonla ilgili Avrupa’nın önemli risk taşıdığına işaret ederken, Avrupalı müşterilerin fiyat baskısı yapmaya başladığını söyledi. Avrupalı müşterinin hem az aldığını hem de bu sakinliği kullanarak düşük fiyat talep ettiğine dikkat çeken Laçin, “Durumu fırsata çevirmek istiyorlar. Bu durumda biz de proje üretmeye, daha rekabetçi ve uygun fiyatlı eserler sunmaya çalışıyoruz. Fakat bu projeler bir ayda yapılacak işler değil” diye konuştu.
