Leyla İLHAN / Yener KARADENİZ / Merve YİĞİTCAN
Sağlıktan perakendeye kadar birçok kesimde istihdam edilenler, hayat maliyetinin daha düşük olduğu Anadolu’ya yöneldi. Eylül ayında daha da artması beklenen çalışan göçünün, önümüzdeki periyotta eleman bulma meşakkatine yol açması bekleniyor. Bölüm temsilcileri, kelam konusu göçü durdurmak için çalışanlara yönelik kira ve lojman üzere dayanakların bir an evvel devreye alınması gerektiği vurguladı.
Türkiye’de son aylarda süratle artarak haziran ayında yüzde 78,62 ile son 24 yılın rekorunu kıran enflasyon, büyük kentler ve turizm bölgelerinde yüksek talebe bağlı olarak çok daha sert hissediliyor. Bu da kelam konusu bölgelerde hayatın daha pahalılaşması manasına geliyor. Fiyat artışlarının en sert hissedildiği alanlardan biri de konut kiraları… En son temmuz ayında gerçekleşen taban fiyat artırımına karşın fahiş oranlarda artan kiralar, İstanbul üzere büyükşehirler ve Antalya üzere kıyı bölgelerde ömrü daha da zorlaştırıyor. Kelam konusu gelişmelerin Türkiye genelinde en yüksek kira bedeline sahip olan Muğla, Antalya ve İstanbul üzere kentlerden, doğu vilayetlerine kira kaynaklı göçe yol açtığı belirtiliyor.
İstanbul’da ortalama kira 8 bin TL’yi geçti
Gayrimenkul bölümüne yönelik tahlil hizmeti sunan endeksa.com’un bilgilerine nazaran haziran ayı itibariyle ortalama kiralar son bir yılda Muğla’da yüzde 73 artarak 14 bin 937 TL’ye, Antalya’da yüzde 310 artarak 10 bin 397 TL’ye ve İstanbul’da yüzde 168 artarak 8 bin 107 TL’ye çıktı. Yüksek kira artışları, bir devir en cazip bölgeler ortasında gösterilen bu büyükşehirlerin memur ve düşük gelirler için adeta mahrumiyet bölgesine dönüşmesine yol açtı. Bu durum aksine göçü hızlandırırken, tıpkı vakitte çalışmak için büyükşehirlere gelmek isteyenleri de durdurdu.
Lojman için harekete geçenler var
Artan göç, perakende dalından dokuma dalına kadar emek ağır birçok kesimde personel bulma sıkıntılarının artmasına yol açtı. Bu bölgelerde faaliyet gösteren birçok şirket ise bu olumsuz durum için harekete geçti. Sıhhat bölümünde faaliyet gösteren birtakım oyuncuların lojman üretimi için kolları sıvadığı öğrenilirken, misal takviyelerin artması gerektiği lisana getirildi. Birçok kesim temsilcisi, göçün yaşandığı bu kentlere yine cazibe kazandırmak için lojman üretimi, kira dayanağı, kooperatif modeliyle kiralık konut imali yahut öğrenci yurdu üzere yetişkinlerin kalabileceği yurtların yapılması gerektiğini söz etti.
“Bekar çalışanlar daha fazla istihdam edilebilir”
İstanbul Gayrimenkul Değerleme Kurucu ve Yönetici Ortaklarından Ahmet Büyükduman, kamu çalışanları için yüksek kiraların bulunduğu bölgelerin artık mahrumiyet bölgeleri haline geleceğini, bu nedenle bu bölgelerde kamuda daha fazla bekar çalışanın istihdam edileceğini savundu. Onların da iki-üç kişi bir ortaya gelerek konut tutma yoluna gideceğini anlatan Büyükduman, ya da yetişkin yurdu üzere yurt yahut otellerde kalma yoluna gideceğini ileri sürdü. Sürecin devam etmesi halinde kamunun okullara öğretmen bulmasının zorlaşacağını kaydeden Büyükduman, “ABD’de belediyeler öğretmen çekmek için lojmanlar yapıyor. Kiraların 2 bin ila 3 bin dolar olduğu yerlerde âlâ öğretmenleri çekmek için 500 dolarlık kira yardımı veriyorlar” dedi. Büyükduman, evvelden mahrum bölgelerde kamunun çalışanları için lojman yaparken, günümüzde ise Muğla, Antalya üzere kiraların çok yüksek olduğu bölgelerde Merkez Bankası’nın fiyat endeksi baz alınarak bölgesel bazlı kira dayanağının verilebileceğini ya da lojman üretiminin gündeme alınması gerektiğini söyledi. Öte yandan Ahmet Büyükduman, Bodrum, Marmaris ve Muğla üzere bölgelerin tıpkı vakitte birer emeklilik alanları olduğunu belirterek, şunları söyledi: “Bu şahısların kıyıdaki mevcut konutlarını kiraya verip, memleketlerine gitme ihtimali olabilir. Münasebetiyle evvelce büyükşehirlerden kıyılara emekli göçü vardı, artık ise kıyılardan iç bölgelere emekli göçü olabilir.”
“Atatürk havalimanı barınma için kullanılabilir”
İstanbul Emlak Komitecileri Odası Lideri Nizamettin Aşa da, çok derecede artan kiralardan ötürü İstanbul üzere bölgelerin başta memurlar olmak üzere bir sürgün bölgesine dönüştüğünü kaydetti. “Memur en fazla 10 bin lira maaş alıyor fakat İstanbul’da 7 bin ila 8 bin TL’den aşağı kiralık konut yok. Lojmanların satılması da olumsuz etkiledi. O yüzden kimse İstanbul’a gelmek istemiyor. İstanbul’da olan da gitmek için elinden geleni yapıyor” dedi. Bu nedenle insanların ya bulundukları meskeni ya da ili değiştireceklerini kaydeden Aşa, kesinlikle arzın yükseltilmesi gerektiğine dikkat çekti. Kamuya ilişkin meskenlerin bu alanda değerlendirilebileceğini aktaran Aşa, “Örneğin Atatürk Havalimanı bu emelle kullanılabilir. Zira eylülde öğrenciler de gelecek. Bu formda yetişkinlerin kalacağı yurtlar artırılabilir” dedi.
“Taşınma hareketliliği başladı”
Mars Investment Genel Müdürü Hakan Bucak da “Fiyat artışlarının bu türlü devam etmesi, insanların iş bularak daha uygun fiyatlı iç bölgelere göç etmesine neden olacak” dedi. Satın alma gücündeki düşüş nedeniyle kamu ve özel bölüm çalışanlarının öteki kentlere taşınmasıyla ilgili bir hareketlilik başladığını aktaran Bucak, şu bilgileri paylaştı: “Bir de üniversite mezunu olup İstanbul’dan iş teklifi alan gençler de kiralar nedeniyle şu anda anne ve babalarının konutundan çıkamıyor. Yabancıya ikametgah sınırlaması gelmesiyle, bu meskenler yine kiralık olarak piyasaya sürülmek zorunda kalacak. Bu dairelerin piyasaya sürülmesiyle fiyatlarda bir düşüş olabilir.”
“Bu kentler çalışanlar için cazibe olmaktan çıkıyor”
Artan kiralardan ötürü evvelce İstanbul’a yahut yazlık bölgelere gitmek isteyenlerin artık buraları tercih etmediğini söyleyen Realtyplus Franchising Kurucu Ortağı Özhan Carda, kooperatiflerin tekrar canlandırılması gerektiğini söyledi. Carda, “Bu kooperatifler kamunun hazine topraklarını yalnızca düşük fiyata kiraya verilecek biçimde konut üretecek. Burada artırım oranlarını devletin denetim ettiği bir model yapılabilir” diye konuştu.
MEMURLAR
KESK Eş Lideri: Barınamama sorunu eylülde daha da artacak
Yüksek kiraların başrol oynadığı satın alma gücündeki erozyon nedeniyle büyük kentlerden ve kıyı beldelerinden tayinlerini isteyen kamu çalışanı ve hekim sayısındaki artış, meslek örgütlerinin de gündeminde. Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Lideri Mehmet Bozgeyik, gerçek manada kamu çalışanlarının fiyatlarındaki bedel kaybının büyük kentlerde yaşamayı daha da zorlaştırdığını; bilhassa İstanbul, Ankara, İzmir ve beğenilen kıyı kentlerinde çalışan bir memurun maaşının yüzde 70’ini kiraya vermek zorunda olduğunu kaydetti. Kiralara getirilen azami yüzde 25 artış zorunluluğuna karşın, mesken sahipleri ile kiracılar ortasında yaşanan problemlerin arttığına değinen Bozgeyik, bilhassa üniversite öğrencilerinin metropollere dönüş yapacağı eylül ayından itibaren, çok büyük bir barınamama sorunu ile karşı karşıya kalınacağına dikkat çekti. KESK olarak toplu görüşmeler sırasında kamu işçilerine kira takviyesi verilmesi noktasında talepleri olduğunu, lakin yerine getirilmediğini hatırlatan Bozgeyik, temmuz ayında yapılan fiyat artışının yaşanan krizi gideremeyeceğini ileri sürerek, “Elimizde tam olarak bir sayısal bilgi şimdi yok. Lakin kendi üyelerimizle yaptığımız toplantılarda görüyoruz ki büyük kentlerden daha çok Anadolu’ya, memurların kendi kentlerine tayin isteme yönelimi artıyor” diye konuştu.
Türkiye Kamu-Sen Lideri: “Lojman sağlamak lazım”
Türkiye Kamu-Sen Genel Lideri Başkan Kahveci de büyükşehirlerden Anadolu’ya tayin isteme eğiliminin çok yeni olmadığını söylerken, “Bodrum, Marmaris üzere yerleşim yerlerinde yaz dönemi nüfus çok arttığı için o bölgelere görevlendirmeler oluyor. Fakat orada kiralar yüksek olduğu için gitmek istemiyorlar. Bunu biliyoruz. Bodrum’da kamu çalışanları, sıhhat çalışanları alışılmış ki kirada zorlanır, zira yüksek. Bu nedenle lojman sağlamak lazım” diye konuştu.
HAKİMLER
TTB Genel Sekreteri: Büyükşehir ve kıyılar sürgün yeri üzere görülüyor
Türk Tabipleri Birliği (TTB) Genel Sekreteri Prof. Dr. Vedat Bulut, sıhhat çalışanlarının Anadolu’ya göçünü DÜNYA için kıymetlendirdi. Bulut, 20-30 yıl evvel yalnızca tabiplerden değil başka meslek kümelerinden da büyük kentlere ve kıyı ilçelerine talep olduğunu, zira o periyotlarda devletin konaklama imkanlarının yaygın olduğunu, lakin bu alanların özelleştirilerek ortadan kaldırıldığını lisana getirdi. Kıyılarda yaşanan meseleyle ilgili bilgi veren Bulut, şöyle devam etti: “Sahillerde şahsen müşahedemiz olan şöyle bir sorun var. Bir ilçede görevlendirilen tabibe bir gün evvelden bir haber veriliyor ve deniyor ki, ‘Sizi bir öbür ilçeye görevlendirdik.’ Örneğin Milas’tan Datça’ya görevlendirme üzere. Üçer ay, beşer ay görevlendirme ile kelam konusu doktor arkadaş oraya gittiğinde maaşı orada konaklamasına yetmiyor, her şey değerli. Bu nedenle kıyı kasabalarında önemli bir tabip açığı oluştu. Bilhassa de aşikâr alanlarda. Örneğin pandemide ağır bakım uzmanları ve göğüs hastalıkları uzmanları kıyılardan ayrıldı.” Öte yandan büyükşehirlerde bilhassa de İstanbul’da kiraların çok yüksek, hayatın daha kıymetli olduğunu vurgulayan Bulut, doktorların satın alma gücünün 2003’e nazaran üçte teğe düştüğünü, tabiplerin daha büyük kentlerden daha küçük kentlere gitmeye çalıştıklarını, daha çok de yurtdışına gitmek istediklerini paylaştı. Son birkaç yıldır kıyıların ve büyük kentlerin sürgün yeri üzere görüldüğüne işaret eden Bulut, “Eskiden Anadolu’nun mahrum bölgelerine gidince sürgün üzere nitelendirilirken, artık İstanbul’a ve kıyı bölgelerine gitmek sürgün üzere olmaya başladı” dedi. Hastanelerin çabucak yakınında tabip ve öbür sıhhat çalışanları için konaklama imkanlarının sağlanmasının dünya sıhhat yapılanmasında çok eski tekniklerden biri olduğunu aktaran Bulut, Türkiye’de de evvelce SSK hastanelerinin yanlarında lojmanlar olduğunu, lakin bu yapılanmaların bozulduğunu, tekrar hastaneler etrafında konaklama imkanlarının oluşturulması gerektiğini belirtti. Aile hekimliği ünitelerinin yer aldığı aile sıhhati merkezlerinde (ASM) yaşanan sıkıntılara da değinen Bulut, bu ünitelerin ticarethane olarak kabul edildiğini, kullanılan her türlü masrafın ticarethane formatında faturalandırıldığını hatırlatarak, “Sadece kira şartları değil fiziki şartları da çok berbat olan ASM’ler var. Artık masraflarını karşılayamayacak duruma geldiler” tabirlerini kullandı.
ÖZEL SEKTÖR
Tekstil ve perakendede emekçi düşüncesi arttı
Artan göç, emek ağır birçok bölümde uzun müddettir devam eden personel bulma meselesinin artmasına yol açtı. Bu kesimlerin başında ise dokumacılık ve perakende dalları geliyor. Genç ve bayan çalışan oranının epey yüksek olduğu kelam konusu bölümlerde önümüzdeki periyot bu problemin daha da büyümesinden telaş ediliyor. Prim ve bahşiş ile destekleniyorlar 5 dernek, 503 üye ve 93 bin adet satış noktası ile organize perakende bölümünün yüzde 90’ını temsil eden Türkiye Alışveriş Merkezleri ve Perakendeciler Federasyonu’nun (TAMPF) Lideri Alp Başkan Özpamukçu, dalda uzun müddettir eleman bulma konusunda düşünce yaşadıklarını anlattı. Özpamukçu, “Salgın ile birlikte hem restoran hem de mağazacılık tarafından kurye kısmına bir kayış olmuştu. Hayatın pahalılaşması ile birlikte tekrar önemli formda bir hareketlilik kelam konusu. Şu an yaşanan problemin sebebinin göç olup olmadığı ile ilgili bir tespitimiz yok lakin sebeplerinden biri de bu olabilir. Büyük kentlerde eleman bulma sorunu çok daha yüksek düzeylerde. O nedenle biz iş birlikleri yapıyoruz. Meslek imkanlarını da yeterli anlatmak gerekiyor. Çünkü perakende bölümü süratli meslek yapılabilen bir sektör” diye konuştu. Büyükşehirlerde primler ile personellerin desteklendiğini lisana getiren Özpamukçu, şöyle devam etti: “Geçimin daha sıkıntı olduğu büyükşehirlerde daha evvel de tartışılan minimum fiyat düzenlemesi konuşuluyor fakat orada şimdi bir gelişme kaydedilmedi. Lakin restoranlarda bahşiş ve mağazalarda da primler ile çalışanlar desteklenmeye çalışılıyor.” “Son vakitlerde besbelli bir biçimde hissediyoruz” Yeniden hazır giysi bölümü ile birlikte 60 bini aşkın işletmede 1,2 milyonu aşkın çalışanın istihdam edildiği dokuma bölümünde de kelam konusu sorun büyüyor. Türkiye Giysi Sanayicileri Derneği (TGSD) Lideri Ramazan Kaya, “Büyükşehirlerde nitelikli ve deneyimli eleman bulma sorunu ziyadesiyle yaşıyoruz. Bunun için Ar-Ge merkezleri kuruyoruz. Üniversiteden mezun olan gençleri alıp onları yetiştirmeye çalışıyoruz, orta ve uzun vadede. Lakin son vakitlerde büyükşehirlerde artan hayat pahalılığı göçe yol açtı. Son vakitlerde bunu bariz bir biçimde hissediyoruz ve lisana getiriyoruz. Bilhassa büyükşehirlerdeki hane halkının masrafları arttıkça aksine göç oldu. Nasıl evvelce Anadolu’dan büyükşehirlere göç oluyorsa artık tam bilakis Anadolu’ya Karadeniz’e bir göç yaşanıyor. Evvelden de diyorduk bölgesel taban fiyat olsun. Çalışanlar 5 bin 500’e İstanbul’da yaşayamıyor fakat Anadolu’da yaşayabilir. Hatta evvelce Anadolu’da iş bulunamıyordu artık Anadolu’da yatırım var, iş bulabiliyor ve aldığı o para ile de geçinebiliyor. Bunu da kesim olarak gözlemliyor, görüyoruz” tabirlerini kullandı. Yeme-içmede de bekleniyor Ağır istihdamın yaşandığı bir öbür bölüm ise yeme-içme bölümü. Tüm Restoranlar ve Turizmciler Derneği (TÜRES) Lideri Ramazan Bingöl ise, dallarında salgın ile birlikte kuryeliğe geçişin ağır bir formda yaşandığını hatırlattı. Şimdilerde online ticaret ve online yemek servisinde yaşanan düşüş nedeni ile kuryelikten kesime dönüşün başladığını belirten Bingöl, “Bu nedenle şu an bizim dal özelinde göçün yol açacağı eleman bulma sorunu şimdi başlamadı. İşe dönüş var çünkü. Lakin önümüzdeki aylarda bu şekil sıkıntıların yaşanması kaçınılmaz” diye konuştu.
