IUCN tarafından 2006 yılında yayımlanan rapor, kabahat oklarını bir kere daha insanlara doğrulttu. Yapılan araştırmaya nazaran insan kaynaklı faaliyetler sebebiyle 784 canlı türü dünya üzerinden büsbütün silindi. 16.119 canlı tipinin jenerasyonu ise tükenme tehlikesi ile karşı karşıya. Kutup ayısı, manta vatozu, gri balina ve albatros kuşu bu çeşitlerden yalnızca kimileri.
Tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de birçok çeşidin ömrü vakit içerisinde son buldu. İnsanların kendi hayat alanlarını genişletmeye çalışması ile kısıtlanan hayvan ömürleri birçok doğal zenginliğin de kaybolmasına neden oldu. Pekala topraklarımızda hangi canlılara konut sahipliği yaptık? Hangi canlıları konutundan ayırdık? İşte Türkiye topraklarında yaşamış nesli tükenen ya da tükenmekte olan hayvanlar.
Nesli tükenen ya da tükenmekte olan hayvanlar:
1. Ülkemizin en kıymetli mirası: Akdeniz Foku
Fokgiller familyasının bir üyesi olan Akdeniz foku, yalnızca doğu Akdeniz kıyılarında ve Batı Afrika sularında yaşar. Dünyada yaşayan 33 yüzgeçayak familyasından biridir. En büyük popülasyonu ise Ege denizinde bulunur. Bu sebeple soyunu sürdürebilmesi için ülkemizin pozisyonu hayli kıymetlidir. Yapılan araştırmalara nazaran 31-44 yetişkin Akdeniz foku tespit edilmiştir. Kıyılarımızda 100 fokun yaşadığı kestirim edildiğinden Akdeniz foklarının soylarının devamlılığı ülkemizin ellerinde.
2. 100 yaşında ve hala çok genç: Deniz Kaplumbağaları
Nesli tükenme tehlikesi altında olan deniz kaplumbağaları, IUCN tarafından müdafaa altına alınmış durumda. Popülasyonun büyük kısmı Akdeniz sularında yaşamakta. Köyceğiz-Dalyan bölgesi deniz kaplumbağalarının en ağır olduğu sular ortasında yer alıyor. Işık kirliliği, kumsalların işgali ve avlanma üzere sebepler ise deniz kaplumbağalarının jenerasyonunu tehlikeye atmaya devam ediyor.
3. Yanlış tarım siyasetlerinin sonucu: Kelaynak
Kayalık ve yarı çöl bölgelerde yaşayan kelaynaklar, evvelce Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Avrupa Alpleri’nde yaşamaktaydı. 400 yıl evvel bu topraklarda kuşağı tükenen kelaynak kuşu; Fas, Türkiye ve Suriye üzerinde barınabilmekte. Dünya popülasyonları yaklaşık 500 yetişkin birey olan kelaynaklar, Türkiye ve Fas’ta muhafaza altındadır. Yanlış tarım siyasetleri, kimyasal ilaçlar ve kurutulan sulak alanlar tıbbın jenerasyonunu yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakmıştır.
4. Bugün yalnızca 3 ülkede: Kafkas Bizonu
Avrupa bizonu ismiyle da bilinen Kafkas bizonları, eski periyotlarda tüm Avrupa ve Anadolu topraklarında yaşamaktaydı. Türkiye’deki jenerasyonu 16. yüzyılda tükenen Kafkas bizonu, bugünlerde yalnızca Rusya, Polonya ve Ukrayna topraklarında yer almakta. Tipe rastlanabilen en yaygın noktalar ise muhafaza altında bulunan ulusal parklar.
5. Dünyadaki en süratli hayvan: Asya Çitası
Anadolu topraklarının gizemli tipi olan Asya çitasını daha evvel duymuş muydunuz? Türkiye topraklarındaki kuşağı 19. yüzyılda tükenen Asya çitasının artık Anadolu bölgesinde yaşamadığı söyleniyor. Dünya üzerinde ise yaklaşık 50 yetişkin Asya çitası yaşadığı bilgisine sahibiz. İran Çitası olarak da bilinen bu özel cins, bugünlerde İran’ın nüfus yoğunluğunun az olduğu bölgelerde ömrünü sürdürüyor.
6. Arap yarımadasının en pahalı kuşu: Hubara
Toygiller familyasına ilişkin bir kuş çeşidi olan Hubara, hassas tipler ortasında yer almakta. Hayli sessiz olan bu hayvanlar, hepçildir. Tıbbın ömür alanları Kanarya adaları, Kuzey Afrika ve Pakistan’dır. Verimsiz çöl topraklarında ve kumlu alanlarda görülen Hubaralar’ın Türkiye’deki kuşağı ise tükenmiş durumda. Arabistan topraklarında yaygın olarak avlanması tipi kırmızı listeye sokmuştur.
7. İran parsının Anadolu’daki veliahdı: Anadolu Parsı
Orta Doğu ve Batı Asya topraklarında yaygın olan Anadolu parsı, İran parsının Anadolu topraklarında yaşayan bir alt tipidir. Anadolu parsının Türkiye’deki varlığı ise tartışmaya açık bir mevzu. Türkiye’de İran parsına rastlanmış ve maalesef vurularak öldürülmüştür. Yaşanan bu olay Anadolu parsının ülkemizdeki varlığına dair araştırmaları bir epey hızlandırmıştır.
8. Tabiatın en görkemli canlıları: Asya Fili
Asya fillerinin Türkiye topraklarındaki jenerasyonu 19. yüzyılda son bulmuştur. Asya filleri bugünlerde Bangladeş, Endonezya ve Hindistan bölgelerinde görülüyor. Afrika fillerine nazaran epeyce kısa ve küçük dişli olan Asya filleri evcil olmalarıyla da biliniyor.
9. Doruğun yalnızları: Hazar Kaplanı
Genellikle yalnız yaşamayı tercih eden Hazar kaplanları, çiftleşme devirlerinde dişileri ile birlikte görülebilir. 1970’li yıllarda soyu tükenen bu cins; Türkiye, İran, Türkmenistan ve Afganistan topraklarında yaşamıştır. Türkiye’deki son izlerine ise Şubat 1970 yılında rastlanmıştır. Turan kaplanları olarak da bilinir.
10. Yöre halkının benekli geyiği: Alageyik
Nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan alageyikler, geyikgiller familyasına ilişkin göçmen olmayan bir tiptir. Bu çeşidin dünyadaki meskeni ise en saf yabani geyikleri barındıran Antalya’dır. Alageyikler vakit içerisinde insan eli ile tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Ülkemizde yalnızca Antalya, Mersin, Bolu Dağları ve Hakkari bölgelerinde görülür.
11. Gelecek yıllarda büsbütün yok olma tehlikesi var: Çizgili Sırtlan
Ülkemizde jenerasyonu tükenme tehlikesinde olan bir başka çeşit ise çizgili sırtlanlar. Kırsal bölgelerde yaşayan bu tıp hiçbir halde evcilleştirilemiyor. Bu sebeple gelecek yıllarda çeşidinin büsbütün tükeneceği düşünülüyor. Tehdit altındaki çeşitler listesinde yer alan çizgili sırtlanların izlerine bugünlerde Arap yarımadasında ve Hindistan’da rastlandı.
12. ‘’Telli Turna’’m selam götür, sevdiğimin diyarına: Telli Turna
Turnagiller familyasına ilişkin bir kuş tipi olan telli turna, göçmendir. Mart-Nisan aylarında Türkiye’ye gelen telli turnalar Doğu Anadolu’nun dört farklı bölgesinde ürer. 2017 yılı kayıtlarına nazaran bu cinsin Türkiye’de üreyen nüfusu kalmamıştır. Süratle artan koyun otlatma faaliyetleri telli turnanın Türkiye’deki jenerasyonunun tükenmesine neden olmuştur. Çeşidin dünya genelindeki kuşağı ise tükenme tehlikesi altındadır.
13. Anadolu bozkırlarının eski sahibi: Bozkır Kartalı
Anadolu bölgesinin bozkırlarının hakimi olan bozkır kartalı, son yıllarda müdafaa altına alınarak avlanması yasaklanmıştır. Orta Asya ve Avrupa bölgelerinde yayılan yetişkin bireyler, kış aylarını ise Hindistan ve Afrika topraklarında geçirir. Çöl ve savana üzere kurak yerlerde yaşayan bozkır kartalları hassas tipler listesinde yer alıyor.
14. Tipi tehlikede olan Doğan çeşitlerinden: Ulu Doğan
Soğuk iklim çeşidi olan ulu doğanlar hayli iri hayvanlardır. Ağaçlar ve açık otlaklar ulu doğanların ömür alanları ortasında yer alır. Avrupa ve Asya bölgelerinde yaşayan bu cins, göçmen olması sebebiyle kış aylarında Batı Çin, Arap yarımadası ve Etiyopya bölgelerine göç eder. Asya’daki hayat alanları azalan ulu doğanlar çeşidi tehlikede olan çeşitler ortasındadır.
15. Anadolu ormanlarının hükümdarı: Asya Aslanı
Asya aslanları, Hindistan’ın batısında Gir Ormanı’nda yaşayan bir alt cinstir. Evvelden Arap yarımadasından Yunanistan’a kadar çok geniş bir coğrafyada yaşayan Asya aslanları, bugünlerde kritik tehlike kümesinde yer almakta. Ülkemizin birçok bölgesinde yaşadığı kanıtlanmış olan cinsin Anadolu’daki son izlerine ise 13. yüzyılda rastlanmıştır.
