Merve YİĞİTCAN
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) 24 Haziran Cuma akşamı açıkladığı ‘TL kredi kullanımında döviz varlığı şartı’ aranmasına ait karar piyasanın ana gündemi oldu. Denetimli döviz piyasasına geçiş olarak isimlendirilen karar ile kredi kullanımının kısıtlanacak olması, bilhassa yatırım planlayan ihracatçılar tarafından kaygıyla karşılandı. Piyasadaki liralaşma adımlarının en çarpıcısı olarak tanım edilen kararın işletme sermayesi gereksinimini artırması ve yatırımları sekteye uğratması beklenirken, ihracatta düşüş ile fiyatlarda üst istikametli baskı oluşturması kararın mümkün sonuçları ortasında sıralanıyor.
Piyasadaki dolarizasyonu engellemek ismine atılan adımların en yenisi olan karara nazaran, şirketler TL kredi kullanmak istiyorlarsa BDDK’nın getirdiği hudut kadar döviz varlığı olmak zorunda. Hudut ise şirketlerin döviz varlıklarının 15 milyon TL’yi aşmaması. Şayet 15 milyon TL’yi aşıyor yahut şirketin cirosu ile faal büyüklüğünün yüzde 10’undan fazla dövizi varsa bu şirketler TL kredi kullanamayacak. 15 milyon TL’yi aşmayan şirketler ise sonu aşmama kelamı vererek TL kredi kullanabilecek.
Prof. Aslanoğlu: Liralaşmada kıymetli adım
Peki kredilerde frene basan BDDK’nın bu kararı ne manaya geliyor? Bahisle ilgili DÜNYA’ya değerlendirmelerde bulunan Prof. Dr. Erhan Aslanoğlu, BDDK’nın aldığı kararı TCMB’nin liralaşma stratejisini desteklemeye yönelik kıymetli adımlardan birisi olarak okunabileceğini söyledi. “Liralaşma çerçevesinde atılan bu adımlar hür döviz piyasasından gitgide denetimli bir döviz piyasasına geçişi de getiriyor” diyen Aslanoğlu, temmuz ayından itibaren şirketlerin KKM dönüşünün döviz talebi yaratma riski bulunduğunu, bu adımın da mümkün bir talebi kesmeye, hatta daha fazlasını, şirketleri, belirlenen kriterlere nazaran döviz satmaya iterek döviz arzını arttırmaya yönelik bir gayret olarak görülebileceğini lisana getirdi.
“Firmaları kapasite artışından uzaklaştırabilir”
Kur Muhafazalı Mevduat’ın (KKM) dolaylı yoldan dolarizasyonu arttıran bir sonuç getirdiğine işaret eden Aslanoğlu, şöyle devam etti: “Ekonomik üniteler maliyet ve fiyat hesaplamasını gitgide daha fazla döviz cinsinden yapıp, TL olarak kısa vadeli duyurmaya başladılar. Şirketlerin döviz talebi somut bir gerçeklikten kaynaklanıyor. İthal girdi bağımlılığı çok yüksek. Kur riskinden korunmak için döviz tutma eğilimleri yüksek oluyor. İhracatçının dövizlerini gitgide daha fazla Merkez Bankası’na satma zaruriliği, gerisinden o dövizi almasına yol açıyor ve talep yaratıyordu. Artık de firmalar gerektikçe kendi dövizini kullanmak yerine döviz talebi yaratmak zorunda kalacaklar. Kur riski algısını ve oynaklığı olası arttıracaktır.” Yüksek enfl asyon ortamında firmaların işletme sermayesi muhtaçlığının gitgide arttığını vurgulayan Aslanoğlu, dış talebi karşılamak için kimi bölümlerde kapasite artırımına yönelik yatırım gereksinimi olduğunu, kredi kullanmanın ağırlaşmasının firmaları kapasite artışından uzaklaştırabileceğine dikkat çekti. Aslanoğlu, “Arz yetersizliği ve işletme sermayesi muhtaçlığı fiyatlara daha da üst istikametli baskı getirebilir” ihtarında bulundu.
Eroğlu: Açıklık getirilmezse piyasa kitlenir
Kararın muhatabı olan iş dünyasında ise kaygı kelam konusu. Bilhassa BDDK kararının tam olarak hangi kredileri kapsadığı konusunda bir netlik olmaması piyasa aktörlerinin başını karıştırmış durumda. Uygulamanın bu haliyle çok muğlak olduğu eleştirisini yapan TOBB Plastik, Kauçuk ve Kompozit Sanayii Meclis Lideri Yavuz Eroğlu, “Özellikle iki bahiste açıklık kural. Birincisi bu uygulama yeni kredi limit müracaatlarını mı etkileyecek, yoksa firmanın daha evvel başvurup edindiği limitin kullandırımı için mi geçerli? Bunun netleştirilmesi lazım. Firmanın aşikâr limiti olduğu halde bu krediyi kullandırmıyorum denirse çok daha büyük tesirleri olacak. İkincisi muğlak taraf ise bu hangi kredileri etkileyecek? Yalnızca ticari krediler mi, yoksa yatırım kredileri de kapsama giriyor mu? Siz yatırım yapıyorsunuz, teşvik dokümanı aldınız, makine siparişi verdiniz, ön ödemelerini yaptınız. Lakin yatırımın devamıyla ilgili hesabınızda döviz varsa kredi vermiyoruz mu denecek? Öte yandan yatırım kredileri de kendi içinde ayrılıyor. Bankaların kullandırdığı krediler ile devlet dayanaklı yatırım kredileri var. Lakin neyi kapsadığı aşikâr değil. Bilhassa bu iki noktada açıklık kazandırılması gerekiyor. Şayet pazartesi günü (Bugün) buna açıklık getirilmezse piyasa kitlenir” diye konuştu.
“Mevzuatın daima değişmesi istikrarı bozuyor”
Karar özünde kredi uygulamasında sert fren manasına geldiğine işaret eden Eroğlu, şöyle devam etti: “Bu çeşit uygulamalar ticari hayatın olağan akışı içinde çok kolay adapte olunabilecek mevzular değil. İnanılmaz zahmetler doğuruyor. Türkiye’nin mevcut konjonktürde karşı karşıya kaldığı zahmetler var, bunu görüyoruz, anlıyoruz. Tahlil üretebilmek için önlemler alınıyor. Ancak daha kolay tahliller tercih edilebilir. Türkiye’nin endüstrisi, katma bedelli üretimi için istikrara gereksinim var. Oyun alanı olan mevzuatın daima değişmesi istikrarı bozuyor. Tam yatırım yapacaksınız, yeni bir karala planlar baştan aşağı değişiyor.”
İŞ DÜNYASI KARARI NASIL YORUMLADI?
“FİRMALAR KAYGIYLA İZLİYOR”
Adnan Dalgakıran -Türkiye Makine Federasyonu (MAKFED) Başkanı
Sanayini çarkları kredilerle dönüyor. Şirketlerin kredi gereksinimleri önemli boyutta arttı. Burada bankalar TL limit veriyorlar. Hem döviz arttı, hem enfl asyon var, hem de şirketlerin bilhassa ihracatta büyümesi var. Hasebiyle şirketlerin 2 yıl öncesine nazaran 3 kat daha fazla limite gereksinimleri var. Haliyle burada firmalar süreci telaşla izliyorlar. Ümit ediyoruz ki kredi musluklarında hiçbir dert olmaz. Yatırım ve ticari kredilerinin etkilenmeyeceğini umut ediyoruz.
“GEÇİCİ OLACAĞINI DÜŞÜNMEK ZORUNDAYIZ”
Veysel Yayan- TOBB Demir ve Demir Dışı Metaller Sanayi Meclis Başkanı
Kademeli bir formda devletin dövize geçme eğilimlerini sonlandırma çalışmaları var. Bir yandan da KKM ve GES üzere cazip alternatifl er sunma uğraşı var. Bunun içinde yaşadığımız koşullarla ilgili bir durum olduğunu ve kalıcı olmadığını düşünüyorum. Piyasalarda yapay bir gelişme yaşandı ve dövizde konum almak daha avantajlı göründü. Düşük faizli kredilerin dövize yatırılmasını engelleyecek bir durum olduğunu düşünmek lazım. Kaideler makul düzeye gediğinde kaldırılacağını düşünüyorum. Elbette sınırlamayı kimse istemez. Bunun süreksiz olacağını düşünmek zorundayız.
“OYUN ALANIMIZ DARALIYOR”
Yalçın Ertan-Ege Demir ve Demir Dışı Metaller İhracatçıları Birliği Başkanı
Oyunun kurallarının bu kadar sık değiştirilmesi insanlara özellikle ihracatçılara büyük zorluklar teşkil ediyor. Bu ihtiyacı BDDK hissetti ki yaptı lakin son 4 aydır çok sık kurallar değişiyor. Beşerler ihracat mı yapacak bu kurallara mı adapte olmaya çalışacak? Bu iş dünyasının ihracata konsantre olmasını engelliyor. Biz bölüm olarak yüzde 70-75 dövize muhtaçlık duyan sektörleriz. Her dalın kendine has muhtaçlıkları var. Özgür ticaretin vidalarını sıktıkça diğer yerlerden gıcırtı sesleri çoğalmaya başladı. Bunlar oyun alanımızı daraltıyor. Artık biz bu uygulamaların olumsuz yansımalarını ihracat sayılarında görebiliriz.
“BU ATILIM SIKILAŞTIRMANIN ÖTEKİ YOLU”
Adil Pelister-İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Başkanı
Karar, bilhassa döviz durumu olan şirketlerin TL kullanmasını engelliyor. Alıştığımız özgür piyasa şartlarına nazaran farklı bir uygulama lakin burada bir sıkılaştırma uygulaması kelam konusu… Merkez Bankası’nın da bir likidite gereksinimi var. Her hafta neredeyse 100 milyon dolar kredi sağlıyor piyasaya. Münasebetiyle bu atılım sıkılaştırmanın öteki yolu. (Kapsama giren) Şirketler döviz varlığını harcayarak gereksinimlerini karşılayacak. Kullandığı krediyle döviz alanlar vardı. Bunu engellemek istiyorlar. Dövize talebi azaltmaya çalışıyorlar. Bu istikametiyle destekliyorum.
“PALYATİF ÖNLEM OLARAK GÖRÜNÜYOR”
Şeref Fayat-TOBB Hazır Giysi ve Konfeksiyon Bölüm Meclisi Başkanı
Herkes keyifsiz. Zira hiçbir şirket dövizi dövizden para kazanmak için tutmuyor; orta-uzun vadede döviz yükümlülüklerini gerçekleştirebilmek için tutuyor. Yatırıma, büyümeye gereksinimi olan ve TL kredileri yatırımları için kullanacak şirketlerin bir yandan dolar yatırımlarını bozacak olması keyifl i değil. Şirketler ihtiyacı olan dövizi bilançolarda tutmak zorundalar. Bu nedenle karar hiç olumlu görünmüyor. Bu ülkemizde en yeterli giden ihracatı da probleme sokabilir. Yaşayarak göreceğiz. Şu an Türkiye’nin olmazsa olmaz döviz kazandıracağı kol ihracatken bu önlemler palyatif önlem olarak görünüyor.
ALINAN KARAR FİRMALARA DÖVİZ ALIMINI YASAKLAR NİTELİKTE”
Nilüfer Çevikel-TÜGİAD Genel Başkanı
15 milyon TL üzerinde döviz varlığı olan şirketler, kredi kullanamayacak. 15 milyonun altında olanlar ise bu oranı aşmama kelamı verecek. Birçok etkenlerden dolayı zati kahırda olan ihracatçı firmalar bu karardan olumsuz etkilenecekler. Zira, ihracat yapabilmek için aramalı kullanan firmalar mecburen döviz bulundurmak zorunda. Günümüzde işletme sermayesi kullanan ya da ihracat için TL kredi kullanmadan iş yapan şirket sayısı çok az. Alınan bu karar ise firmalara neredeyse döviz alımını yasaklar nitelikte. Bugün ortalama bir daire fiyatının 2-3 milyon TL olduğu ortamda, 15 milyon TL sınırlama getirilmesi ise başka bir bahis. Türkiye’nin birçok vilayetindeki üyelerimiz ile konuşuyoruz problemlerimiz tıpkı. Ülkemizin üretime, istihdama, ihracata gereksinimi var. Bizler de bunu sağlamak için var gücümüzle çalışıyoruz. Lakin, alınan bu kararın ve getirilen kısıtlamaların akabinde şirketlere alternatif tahlil arayışına girebilirler. Hatta, yatırımlarını yurt dışına taşımak isteyenler olabilir. Büyümek için yurtdışında yeni yatırım yapmak olumlu bir gelişme lakin, meselelere tahlil bulmak için yatırımını yurt dışına taşımak hepimiz için meşakkat yaratacağı üzere, üretmekten öteki bir seçeneği bulunmayan Türkiye’nin ekonomik performansını olumsuz tesirler.
